Marie Bashkirtseff była malarką, rzeźbiarką i pisarką pochodzenia ukraińskiego. Urodziła się w 1858 roku w Gawroncach w guberni połtawskiej, w Imperium Rosyjskim, (obecnie w Ukrainie). Pochodziła z prowincjonalnej rodziny arystokratycznej - jej rodzicami byli Konstantyn Baszkircewc, pan na Gawroncach i Maria Bababina. Maria Baszkircewa już od dziecka otrzymała gruntowne wykształcenie artystyczne i literackie. Szczególnie zainteresowała się rysunkiem i malarstwem. W 1870 roku wraz z rodziną podróżowała po Europie. Dochodami z majątku rolnego zarządzają wuj Marii i jego żona. Częściowo posłużyły one do finansowania rodziny na wyjazdach. Rodzina udała się do Wiednia, Baden-Baden, Genewy, Monachium, Włoch, Paryża i osiedliła się w Nicei, gdzie od lat 50. XIX wieku żyła liczna społeczność rosyjska. Marie Baszkircew zaczęła prowadzić pamiętnik niemal codziennie od 1872 roku. Jej zapiski, których część opublikowano już po jej śmierci, przyniosły jej znaczną sławę. W swoim dzienniku dzieli się swoimi spostrzeżeniami na temat świata i siebie samej, ukazując wrażliwą, pełną pasji, bystrą osobowość, która dąży do sukcesu. Już w 1873 roku Mademoiselle Baszkircew wiedziała, że chce poświęcić się karierze artystycznej. Szczególnie interesowała się malarstwem, muzyką i śpiewem. Podczas praktyk miała w Nicei pokój do nauki i pracownię. Tam pobierała lekcje rysunku u François Bensy i Charlesa Nègre’a. Jej początkowe pragnienie zostania piosenkarką zostało jednak niespełnione przez ciągłą chrypkę i przewlekłe zapalenie krtani, które leczyła wieloma kuracjami, oraz pierwsze objawy gruźlicy, która była przyczyną jej śmierci gdy Baszkircew miała 25 lat. Przez cztery lata Marie Bashkirtseff i jej rodzina prowadzili kosmopolityczne życie w całej Europie. Podczas pobytu w Rzymie pobierała nauki u Wilhelma Kotarbińskiego. Doświadczenie to miało na nią duży wpływ. W 1877 roku, po pobycie w Paryżu, Maria Baszkircew postanowiła się tam osiedlić. Po utracie głosu mezzosopranowego postanowiła poświęcić się karierze zawodowej jako malarka. 26 września 1877 r. rozpoczęła studia w Académie Julian i pozostała tam przez siedem lat, aż do śmierci w 1884 r. Académie Julian była prywatną szkołą malarstwa i rzeźby założoną przez Rodolphe'a Juliana i jego przyszłą żonę Amélie Beaury-Saurel w Paryżu. Mieściła się w Passage des Panoramas. Debiutowali tam wielcy artyści, m.in. Pierre Bonnard, Maurice Denis, Henri Matisse i Fernand Léger. Académie Julian była jedną z niewielu instytucji, które w tamtym czasie przyjmowały kobiety. Wciąż istniały wówczas nierówności w dostępie kobiet do kształcenia artystycznego. Kobiety są de facto wykluczone z państwowego kształcenia artystycznego oferowanego przez École des Beaux-Arts w Paryżu. Zajęcia teoretyczne były dla nich dostępne od 1897 r., ale musiały czekać aż do 1900 r., kiedy otworzono dwa oddzielne warsztaty rzeźbiarskie i malarskie. Zaangażowana w walkę o prawa kobiet Marie Bashkirtseff potępiała tę nierówność i opowiadała się za dostępem kobiet do państwowego kształcenia artystycznego. Napisała artykuł pod pseudonimem Pauline Orell w feministycznej gazecie La Citoyenne, założonej przez Hubertine Auclert: „Zobaczyłam Akademię Sztuk Pięknych. To wystarczyło, żeby krzyczeć. Dlaczego nie mogę tam studiować?”. Académie Julian zapewniało edukację na wysokim poziomie i pozostało jedną z nielicznych placówek, w których kobiety uczyły się rysunku na podstawie nagich modeli (modele płci męskiej i żeńskiej nosili przepaskę biodrową w pracowni dla kobiet). W 1881 roku Marie Baszkircew namalowała słynny obraz, przedstawiający sesję pozowania w kobiecej pracowni, co stanowi rzadki przykład działalności Académie Julian. W swoim pamiętniku opisała organizację dni nauki w akademii: pracowała cztery godziny rano i cztery godziny po południu, otrzymując merytoryczne poprawki i oceny od swoich nauczycieli - Rodolphe'a Juliana i Tony'ego Roberta-Fleury'ego. Marie Bashkirtseff w swoim dzienniku wspominała o zdumionych i entuzjastycznych krytykach Rodolphe'a Juliana, którzy odkryli jej prace: „Mój szkic był najbardziej zaawansowany. [...] Muszę poinformować, że pan Julian i inni powiedzieli w warsztacie dla mężczyzn, że nie mam ani manier, ani usposobienia kobiety i że chcieliby wiedzieć, czy w mojej rodzinie mam kogoś, od kogo odziedziczyłam tyle talentu i siły, a nawet brutalności, w rysowaniu i odwadze w pracy". Dla odważnej, ambitnej i utalentowanej Marie malarstwo stało się powodem do życia. Obdarzona silnym duchem rywalizacji, konkurowała z Louise Breslau, swojej starszej koleżanki, również studentki Académie Julian. Marie Bashkirtseff szkoliła się również poprzez odwiedzanie galerii Luwru i europejskich muzeów, aby studiować i kopiować dzieła wielkich mistrzów. Ubolewał jednak nad tym, że dostęp do Luwru jest wykluczony dla kobiet bez opieki. Oświadczyła w swoim pamiętniku: „Zazdroszczę wolności chodzenia samemu, przychodzenia i wychodzenia, siadania na ławkach w Ogrodach Tuileries, a zwłaszcza w Ogrodzie Luksemburskim, zatrzymywania się przy artystycznych wystawach sklepowych, wchodzenia do kościołów i muzeów, spacerowania wieczorem starymi uliczkami; Tego właśnie zazdroszczę i tej wolności, bez której nie można zostać prawdziwym artystą. Czy uważasz, że cieszymy się tym, co widzimy, kiedy jesteśmy w towarzystwie, czy też wtedy, gdy aby pójść do Luwru musimy poczekać na samochód, towarzysza lub członka rodziny? Ach! Cholera, wtedy wściekam się, że jestem kobietą". Zaprzyjaźniła się z malarzem naturalistą Jules’em Bastien-Lepage’em, którego twórczość podziwiała. Słynny obraz "Spotkanie", przechowywany w Musée d'Orsay, przedstawia, zgodnie ze słowami autora, dzieci ulicy i świadczy o jego humanistycznym nastawieniu. Maria Baszkircewa czytała Zolę i Balzaka, zajmowała się tworzeniem scen naturalistycznych i tematów plenerowych. Malowanie postaci ludzkiej: rzadka olejna karykatura jej nauczyciela Rudolfa Juliana Marie Bashkirtseff tworzy karykaturę Rudolfa Juliana, malarza, nauczyciela i dyrektora Académie Julian. Rodolphe Julian przedstawiony jest w pozycji siedzącej na wysokim stołku warsztatowym, z ręką opartą na prawej nodze. Jest silny i krępy, jego wygląd jest uderzający i imponujący. Został przedstawiony karykaturalnie z przodu, z ciemnym, przenikliwym spojrzeniem i długim nosem. Uniesione brwi zwiększają głębię i intensywność spojrzenia. Pełne, czerwone usta pojawiają się pod wąsami i brodą. Kości policzkowe są wydatne i zaczerwienione. Rodolphe Julian został tu przedstawiony jako profesor i autorytet. W tym miejscu podkreśla się bystre i przenikliwe spojrzenie nauczyciela, który kieruje akademią artystyczną. Pojawia się hierarchia przestrzeni. Nauczyciel zajmuje prawie całą powierzchnię panelu, natomiast postać dziecka lub ucznia, znajdująca się l.g., zajmuje ograniczoną przestrzeń. Dziecko jest również przedstawione frontalnie, ze spuszczonym wzrokiem na znak słuchania i szacunku. Możliwe, że Marie Baszkircew przedstawiła tu siebie jako uczennicę. Ta postać dziecka lub młodego ucznia nawiązuje do obrazu "Uśmiechnięte dziecko", znajdującego się na lewym panelu tryptyku "Trzy uśmiechy", przechowywanego w Państwowym Muzeum Rosyjskim w Sankt Petersburgu w Rosji. Postać Rodolphe'a Juliana przypomina dzieło "Studium głów" zachowane w Muzeum Sztuk Pięknych Jules'a Chéreta w Nicei. Sztukę karykatury studenci Académie Julian uprawiali poza zajęciami. Chodzi o danie upustu własnej wyobraźni i kreatywności, przesadę i eksponowanie cech fizycznych lub osobowościowych w duchu koleżeństwa lub rywalizacji w warsztacie. Uczniowie wykazywali szczególne zainteresowanie karykaturowaniem siebie nawzajem i swoich nauczycieli, o czym świadczy karykatura wykonana ołówkiem przez nieznanego malarza, przedstawiająca Rodolphe'a Juliana siedzącego i skulonego na wysokim stołku w pracowni. Marie Bashkirtseff była niesforną, dumną i zdeterminowaną uczennicą i koleżanką. Szczególna uwaga, jaką Rodolphe Julian poświęcał Marii Bashkirtseff, zaowocowała karykaturami wykonanymi przez jego towarzyszy, czego dowodem jest karykatura autorstwa Louise Breslau, przedstawiająca Rodolphe'a Juliana tańczącego, śmiejącego się i gratulującego Marie Bashkirtseff jej pracy. Ta rzadka karykatura, powstała prawdopodobnie około 1878 roku, jest dowodem kunsztu i talentu Marii Baszkircew, młodej studentki Académie Julian. Już ta karykatura ujawnia pasję Marii Baszkircew do przedstawiania postaci ludzkiej.

Bibliografia: - Journal de Marie Bashkirtseff, Paris, Mazarine, 1980.
- Catalogue des oeuvres de Mlle Bashkirtseff, exposition , Paris, Salon de l’Union des femmes peintres sculpteurs, préface de François Copée, Paris, Salon
de l’Union es Femmes peintres et sculpteurs, 1885.
- Marie Bashkirtseff, peintre et sculpteur, écrivain et témoin de son temps, Catalogue des expositions, musée des Beaux-Arts Jules Chéret, musée Masséna,
bibliothèque de Cessole, Nice (1er juillet-29 octobre 1995), Nice, Éditions des musées de la Ville de Nice, 1995.
- Overcoming all obstacles : the women of the Académie Julian : Williamstown (Massachusset), The Sterling and Francine Clark Art Institute, October 2,
1999- January 2,2000; New York, Dahesh Museum, January 18 - May 13, 2000; Memphis (Tenessee), The Dixon Gallery and Gardens, July 9 - September
2000, Gabriel P. Weisberg and Jane R. Becker, New York : Dahesh Museum, New Brunswick : Rutgers University Press, 1999.
- Shvets Tatiana (dir.), L’Élue du destin. Marie Bashkirtseff. Une femme qui chante, qui peint, qui aime, album bilingue (russe et français) consacré au
150e anniversaire de Marie Bashkirtseff, Moscou, Éditions Vetche, 2008.
- Faire œuvre, la formation et la professionnalisation des artistes femmes au XIXe et XXe siècle, actes de colloque [tenu à Paris, Centre Pompidou et
Musée d'Orsay, 19-20 septembre 2019] / [organisé en partenariat avec l'association Archives of women artists, research and exhibitions], AWARE, 2023.